21.07.2025 12:12 0 Materiał Partnera Materiał partnera
Materiał Partnera
Zaczęło się lato, wakacje na łonie natury to świetna okazja do spacerów po łąkach i lasach. Nie zapominajmy, że trwa sezon kleszczowy. Kleszcze, niewielkie pajęczaki, stanowią realne zagrożenie dopóki temperatura nie spadnie poniżej 5-7°C. Ich ukąszenie może prowadzić do przeniesienia patogenów wywołujących poważne choroby zakaźne, z których najgroźniejszą w naszej szerokości geograficznej jest kleszczowe zapalenie mózgu (KZM), a najczęstszą borelioza.
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest chorobą wywoływaną przez wirusa. Jest to kluczowa różnica w stosunku do boreliozy, która jest chorobą bakteryjną i może być skutecznie leczona antybiotykami. Niestety, w przypadku KZM nie dysponujemy skutecznymi lekami, które zwalczyłyby wirusa po zakażeniu. Jedyną bronią organizmu w walce z tym patogenem jest własny układ odpornościowy. Leczenie KZM jest zatem ograniczone do łagodzenia objawów, takich jak ból czy gorączka.
KZM najczęściej przebiega dwufazowo. Pierwsza faza przypomina grypę, objawiając się bólami mięśni i głowy, gorączką oraz uczuciem rozbicia. Po krótkiej przerwie, trwającej zazwyczaj 1-3 dni, może nastąpić nawrót gorączki i bólu głowy, co wskazuje na rozwój drugiej, neurologicznej fazy KZM. Ta faza obejmuje ośrodkowy układ nerwowy, prowadząc najczęściej do zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, a w cięższych przypadkach do zapalenia mózgu lub rdzenia kręgowego. Wszyscy pacjenci w tej fazie wymagają hospitalizacji.
Powikłania po KZM są niestety częste i mogą być bardzo poważne. Zwykle są to porażenia (jedno-, dwu- czy nawet czterokończynowe), zaburzenia oddychania wymagające wspomagania wentylacją mechaniczną, a także zapalenie mózgu, pnia mózgu oraz nerwów obwodowych. Należy podkreślić, że pacjenci, u których dojdzie do powikłań neurologicznych, często nie odzyskują już pełnej sprawności, co zazwyczaj całkowicie zmienia ich życie i sposób funkcjonowania. Szacuje się, że nawet 60% osób może doświadczać powikłań, które mogą utrzymywać się miesiącami lub dłużej. Najczęstsze z nich to zespół postencefalityczny, objawiający się zaburzeniami snu, pamięci, nastroju (w tym drażliwością, depresją), przewlekłym zmęczeniem oraz bólami głowy, mięśni i stawów.
W 1-2% przypadków KZM kończy się zgonem. Choć dzieci i seniorzy, osoby z chorobami przewlekłymi czy osłabioną odpornością są w grupie ryzyka najcięższego przebiegu, często do poważnych powikłań dochodzi również u osób młodych i zdrowych. Co ciekawe, wiek zakażonej osoby jest ważnym czynnikiem ryzyka – im starszy pacjent, tym poważniejszy jest przebieg zakażenia. KZM dwukrotnie częściej dotyka mężczyzn niż kobiety, a ciężkie przypadki występują u mężczyzn trzykrotnie częściej.
Mimo że KZM jest poważną chorobą, możemy znacznie zmniejszyć ryzyko zakażenia, stosując się do kilku podstawowych zasad:
• Unikaj wysokiej trawy i zarośli: Kleszcze czują się dobrze w leśnym listowiu, długich źdźbłach trawy na niekoszonych łąkach, przy ścieżkach i na brzegach rzek. Warto pamiętać, że kleszcze są obecne nie tylko w lasach, ale także w miejskich parkach i ogrodach działkowych. Badania wskazują na bardzo duże ryzyko ukąszeń w parkach miejskich, takich jak Lasek Bielański czy Łazienki Królewskie w Warszawie.
• Noś odpowiednie ubrania: Wybieraj ubrania z długimi rękawami i nogawkami. Włóż nogawki do skarpetek, ponieważ kleszcze wspinają się nie wyżej niż na wysokość 1,5 metra i wolą przylgnąć do nogawek spodni. Kalosze również stanowią dobre zabezpieczenie.
• Wybieraj jasne ubrania: Na jasnych tkaninach łatwiej zauważyć kleszcze, co pozwala na ich usunięcie przed ukłuciem.
• Stosuj środki odstraszające: Używaj repelentów na skórę, które odstraszają nie tylko komary, ale w pewnym stopniu również kleszcze.
• Dokładnie obejrzyj ciało po powrocie: Kleszcze są małe i potrzebują czasu, aby znaleźć odpowiednie miejsce do ukłucia. Wolą ciepłe i cienkie miejsca na skórze, takie jak zagłębienia pod kolanami, okolice brzucha i piersi, pachwiny, a u dzieci – głowa, linia włosów i szyja. Pamiętaj, że wirus KZM, w odróżnieniu od bakterii wywołujących boreliozę, znajduje się w ślinie kleszcza i potrzebuje niewiele czasu, aby wniknąć do organizmu. Szybkie usunięcie kleszcza nie zapewnia ochrony przed KZM.
Mimo wszelkich środków ostrożności, nigdy nie jesteśmy w 100% pewni, że unikniemy pokłucia przez kleszcze. Dlatego też szczepienie ochronne jest jedynym pewnym zabezpieczeniem przeciwko KZM, na którym można polegać. Dzięki szczepieniu organizm wytwarza przeciwciała, które zwalczą wirusa, jeśli dojdzie do zakażenia.
Kto powinien się zaszczepić? Szczepienie jest zalecane dla każdego od 1. roku życia, kto potencjalnie może zostać ukąszony przez kleszcza. Obecnie cały obszar Polski jest objęty ryzykiem KZM, chociaż wyższa częstość występowania choroby notowana jest w województwie podlaskim czy warmińsko-mazurskim. Zachorowania są jednak odnotowywane w całym kraju, a także u naszych sąsiadów, takich jak Niemcy, Czechy czy Austria.
Szczególnie narażone na zakażenie i tym samym objęte rekomendacją szczepienia są:
• Eksponowane grupy zawodowe, jak leśnicy i rolnicy.
• Osoby rekreacyjnie wędrujące po lasach i polach, uprawiające sport na świeżym powietrzu (np. biegacze, spacerowicze).
• Zbieracze grzybów, wędkarze, właściciele ogródków działkowych.
• Rodziny z małymi dziećmi.
• Turyści oraz uczestnicy obozów i kolonii.
Czy szczepienie jest bezpieczne? Efektywność i bezpieczeństwo szczepień na kleszczowe zapalenie mózgu potwierdzają wieloletnie obserwacje, m.in. wśród leśników, którzy są szczepieni od lat 90. XX wieku i praktycznie nie chorują na KZM. Po podaniu szczepionki nie obserwuje się poważnych powikłań. Pełny cykl szczepienia obejmuje 3 dawki i zapewnia odporność na 3-5 lat. Już po drugiej dawce organizm nabywa pełną odporność.
Pamiętajmy, że ochrona przed kleszczowym zapaleniem mózgu jest w naszych rękach. Świadomość ryzyka, stosowanie podstawowych zasad profilaktyki oraz przede wszystkim szczepienie ochronne to najskuteczniejsze sposoby na bezpieczne spędzanie czasu na łonie natury.
Partner publikacji w ramach kampanii Nie igraj z kleszczem
