Podsumowanie projektu Sprawdzam! realizowanego przez Centrum Nauki Experyment w Gdyni

Nasza codzienność w dużej części przeniosła się do świata online. I to właśnie w Internecie najczęściej trafiamy na fake newsy i dezinformację. Walkę z nimi najłatwiej zacząć od zwiększania własnej świadomości oraz dociekliwości. Jak to zrobić? Między innymi o tym szeroko edukowało Centrum Nauki Experyment podczas realizacji projektu Sprawdzam!, który dobiegnie końca w lipcu 2024 roku.

Przeglądając social media lub czytając artykuły na stronach internetowych, jesteśmy stale narażeni na ryzyko zetknięcia się z fałszywymi informacjami. Mogą one powstać nieintencjonalnie, gdy ktoś z naszych znajomych po prostu się pomylił lub nie zgłębił dostatecznie opisywanego przez siebie tematu. Jednak mogą być one również tworzone z premedytacją. I o ile w tym pierwszym przypadku możemy łatwo rozpoznać i zweryfikować fake newsa, to przy zamierzonym działaniu jest to znacznie trudniejsze. Dlatego w projekcie Sprawdzam! Experyment edukował młodzież w temacie rozpoznawania fałszywych wiadomości, weryfikacji informacji i krytycznego myślenia. Bo to właśnie te umiejętności są dla nas najsilniejszym orężem w walce z dezinformacją. Zacznijmy zatem od pierwszego zagadnienia – jak rozpoznać fake newsa?

-Najważniejszym ostrzeżeniem powinno być to, że coś nam się za bardzo podoba i zbyt mocno trafia w nasz gust. Wtedy mamy chęć jak najszybciej tę informację udostępnić dalej, podzielić się nią ze swoimi znajomymi. To jest ten moment, w którym powinniśmy się zatrzymać i sprawdzić daną wiadomość. Bo właśnie tak przygotowywane są fake newsy – mają one trafiać w gusta konkretnej grupy odbiorców, dzięki czemu naturalnie zyskują większy zasięg – mówi Aleksandra Stanisławska z Crazy Nauka, gościni organizowanej w ramach projektu Sprawdzam! Konferencji dla młodzieży #StopFakeNews.

-Warto sprawdzić zaplecze twórców internetowych, zwłaszcza takich, którzy przekazują merytoryczne, a nie czysto rozrywkowe informacje. Zobaczmy, czy mają oni wykształcenie kierunkowe lub doświadczenie w dziedzinie, którą się zajmują w sieci. Dla przykładu - jako doktor inżynierii biomedycznej w swoich social mediach omawiam wyłącznie tematy związane z biologią, medycyną czy chemią, bo tym zajmuję się od wielu lat. Sprawdzajmy zatem wiedzę i przygotowanie merytoryczne osób, które obserwujemy w mediach społecznościowych – radzi dr inż. Adam Mirek, popularyzator nauki i twórca internetowy, który również uczestniczył w wydarzeniu.

Jeśli już zapali nam się czerwona lampka i nabierzemy podejrzeń co do czytanych lub oglądanych treści, powinniśmy pójść o krok dalej. Sam fakt, że coś nas zaalarmowało, nie oznacza, że na pewno jest to fałszywe. Na szczęście, w większości przypadków jesteśmy w stanie całkiem szybko sprawdzić, czy mamy do czynienia z fake newsem. Jak przeprowadzić taką weryfikację?

-To może nam zająć niecałą minutę. Cztery proste punkty - zatrzymajmy się, sprawdźmy autora, dotrzyjmy do wiarygodnego źródła i odszukajmy miejsce, w którym tekst w danym temacie pojawił się po raz pierwszy. To najczęściej wystarczy, żeby stwierdzić, czy coś jest prawdą, czy nie – mówi Mariusz Gogól ze Stowarzyszenia Rzecznicy Nauki.

-Google posiada specjalną wyszukiwarkę (https://toolbox.google.com/factcheck) – wchodzimy tam, wpisujemy hasło i znajdujemy artykuły przygotowane przez organizacje fact-checkingowe. Taka weryfikacja zajmie nam kilka sekund. Warto też wykorzystać tzw. wsteczne wyszukiwanie obrazem, aby zweryfikować czy zdjęcie nie zostało przerobione lub poznać jego oryginalny kontekst. Może okazać się, że fotografia, które ma przedstawiać aktualne wydarzenia, tak naprawdę jest sprzed kilku lat. Wystarczy dodać jedno zdanie opisu do zdjęcia i ono kompletnie zmieni swój kontekst – podkreśla Mateusz Zadroga z FakeNews.pl.

To oczywiście jedynie wycinek wiedzy zgłębianej przez uczniów szkół ponadpodstawowych podczas wielu wydarzeń organizowanych w Centrum Nauki Experyment. Wydarzenia projektu Sprawdzam! zainagurowane zostały 24 marca 2023 roku, kiedy to CNE zaprosiło młodzież szkolną do udziału w wykładach z fact-checkingu. Spotkania poprowadzili eksperci ze Stowarzyszenia Demagog, którzy opowiedzieli o fałszywych informacjach w sieci oraz o ryzyku związanym z tworzącymi się dookoła nas bańkami informacyjnymi. W kolejnych miesiącach 2023 roku przeprowadzone zostały również warsztaty i dyskusje dotyczące walki z dezinformacją, które ponownie skierowane były do młodzieży ze szkół ponadpodstawowych województwa pomorskiego. Łącznie w warsztatach oraz wykładach udział wzięło ponad 550 osób.

Jesienią 2023 roku Experyment zaprosił uczniów i uczennice do udziału w konkursie „#StopFakeNews”. Jego celem było kształtowanie umiejętności myślenia krytycznego oraz zdolności do trafnej oceny wiarygodności informacji, a także zmniejszenie podatności młodzieży na propagandę i dezinformację. Tematem zgłoszonych do konkursu prac była walka z fake newsami. Forma nadesłanych prac była dowolna – od krótkiego filmu po plakat, a nawet makietę. 29 listopada 2023 odbyła się gala wręczenia nagród, a prace wszystkich laureatów zostały wyeksponowane w przestrzeni wystaw Centrum Nauki Experyment.

Kulminacją projektu była konferencja dla młodzieży #StopFakeNews, która odbyła się 21 marca 2024 roku. Program wydarzenia został wypełniony debatami, rozmowami i warsztatami. Wśród zaproszonych gości znaleźli się popularyzatorzy nauki znani m.in. z social mediów – Adam Drzewicki z MaturaToBzdura, Rafał Masny czy dr Adam Mirek, a także przedstawiciele Stowarzyszenia Rzecznicy Nauki oraz bloga popularnonaukowego Crazy Nauka. W tym dniu Gdynię odwiedzili również eksperci z organizacji fact-checkingowych – Stowarzyszenia Demagog, FakeNews.pl i Stowarzyszenia Pravda. W konferencji wzięło udział niemal 300 uczniów i uczennic ze szkół ponadpodstawowych.

Podczas wydarzenia został nagrany materiał filmowy, podczas którego goście konferencji opowiadają o rozpoznawaniu i weryfikacji fake newsów – wideo można obejrzeć w okienku poniżej.

Kolejnym wartościowym elementem stworzonym w ramach projektu, są edukacyjne ebooki. To dwie publikacje zawierające kompendium wiedzy na temat fake newsów w skondensowanej i przystępnej formie. Oba dokumenty można pobrać ze strony gdyńskiego Experymentu.

• ebook Jak rozpoznać fake newsy? - https://experyment.gdynia.pl/wp-content/uploads/2024/06/StopFakeNews_BROSZURA_1.pdf

• ebook Czym jest fake news? - https://experyment.gdynia.pl/wp-content/uploads/2024/03/StopFakeNews_BROSZURA_2.pdf

Projekt Sprawdzam! zakończy się w lipcu 2024 roku, ale tematy związane z dezinformacją i ochroną przed nią będą w Centrum Nauki Experyment kontynuowane. W roku szkolnym 2024/2025 do oferty zajęć edukacyjnych dla grup szkolnych, centrum wprowadziło zajęcia pod nazwą #StopFakeNews. Instytucja planuje również organizację kolejnych wydarzeń skierowanych do młodzieży szkolnej. Będą one dotyczyć istotnych wyzwań, przed którymi stoją młodzi ludzie, a także wzmacniania odpowiednich kompetencji, w tym zmniejszenia podatności młodzieży na propagandę i dezinformację.

Sfinansowane ze środków UE. Wyrażone poglądy i opinie są jedynie opiniami autora lub autorów i niekoniecznie odzwierciedlają poglądy i opinie Unii Europejskiej lub Europejskiej Agencji Wykonawczej ds. Edukacji i Kultury (EACEA). Unia Europejska ani EACEA nie ponoszą za nie odpowiedzialności.

Materiał Partnera Materiał Partnera Materiał Partnera Materiał Partnera Materiał Partnera